Α. Εισαγωγή κατανόησης της «πολιτικής του τρόμου»
Επισημάναμε στην τελευταία σφήνα του 2021 ότι τόλμη έχουν και τα ζώα για την επιβίωσή τους και για την αναπαραγωγή τους: για την τροφή και την άμυνα της ζωής τους και για τη διασφάλιση της πράξης γέννας και προστασίας του γεννήματός τους. Αρετή δεν έχουν. Γιατί η αρετή για να ενωθεί με την τόλμη χρειάζεται την ανθρώπινη συνείδηση, δηλαδή τη συνείδηση του κάθε ανθρώπου ότι είναι μέλος της ανθρώπινης κοινωνίας και ότι έχει ευθύνη για το καλό της κοινωνίας. Έχει, με άλλα λόγια, τη συνείδηση ότι υπάρχει (ζει) από, με και για την κοινωνία. Αυτή η συνείδηση του κάθε ανθρώπου αποτελεί τη διαφορά που τον διακρίνει από τα άλλα ζώα.
Ξέρομε από την προϊστορία, τη μυθολογία, την ιστορία, την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία και άλλες επιστημονικές έρευνες ότι ο Άνθρωπος, ως είδος των έμβιων όντων της γης, άρχισε εξαρχής, από όταν, δηλαδή, άρχισε να έχει συνείδηση του εαυτού του ως είδους, να αισθάνεται ότι αποτελεί μέλος μια κοινωνικής ομάδας (κοινού αίματος, κοινής τοπικής εγκατάστασης, κοινών αντιλήψεων και συνηθειών, κοινής μνήμης του παρελθόντος, συνείδησης κοινής ιστορίας και κοινού πολιτισμού κ.λπ.). Άρχισε να έχει συνείδηση ότι η ζωή του είναι δεμένη με αυτή την ομάδα ή κοινότητα και ότι ενδιαφέρεται για το καλό της και για την υπεράσπισή της. Αυτό αποτέλεσε τη βάση και την ουσία του «πολιτικού ήθους». Αυτό το ήθος ανέδειξε ιδιαίτερα η αρχαία ελληνική σκέψη, αλλά και η σκέψη των μεγάλων Δασκάλων και Διανοητών των πολιτισμών όλων των λαών.
Οι μεγάλες και οι μικρές κρίσεις της Ιστορίας ήταν πάντοτε κρίσεις «πολιτικού ήθους», δηλαδή κρίσεις κοινωνικής συνείδησης και κοινωνικής ευθύνης: του κάθε πολίτη, του ανθρώπου κάθε κοινωνικής, ιδιωτικής ή δημόσιας, δράσης, του κάθε πολιτικού, ηγέτη ή μη, του κάθε ανθρώπου. Η έλλειψη πολιτικού ήθους μετριόταν πάντοτε με το μέτρο του σκοπού που επιδίωκε –συνήθως κρυφά ή παραπλανητικά– ο κάθε άνθρωπος για το προσωπικό του συμφέρον, είτε ως πολιτικός, είτε ως πολίτης. Ανάλογα με το πόσο επιδίωκε, με τις πράξεις του, τις στάσεις ή συμπεριφορές του το όφελος του ατομικού του συμφέροντος και ανάλογα με το πόσο έβλαπτε το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου, μετριόταν και κρινόταν η έλλειψη του πολιτικού του ήθους. Αν φανερά ανάπτυσσε δραστηριότητα, η οποία δεν ωφελούσε καθόλου την κοινωνία, αλλά μόνο την ιδιωτική του ζωή, εθεωρείτο σε όλες τις εποχές ως άχρηστος ή δευτέρας κατηγορίας άνθρωπος, Γι’ αυτό η λέξη «ιδιώτης» κατά την ελληνική αρχαιότητα χαρακτήριζε τους ανθρώπους που δεν ήταν πολίτες, αλλά άνθρωποι-ζώα.
Στην ουσία, η ύπαρξη ή η έλλειψη πολιτικού ήθους κρίνεται από το αν ο σκοπός της πολιτικής δράσης ή στάσης του πολίτη ή του πολιτικού είναι, όπως είπαμε, το «συμφέρον της κοινωνίας» ή, αντίθετα, το «συμφέρον της εξουσίας». Φυσικά, ο διαχωρισμός ύπαρξης και έλλειψης πολιτικού ήθους δεν είναι ποτέ απόλυτος –δεν είναι «άσπρο-μαύρο». Κάθε πολιτική πράξη μπορεί να εξυπηρετεί κατά ένα ποσοστό –έστω και ασήμαντο– και το συμφέρον της κοινωνίας και το συμφέρον της εξουσίας. Από τη φύση των δυνατοτήτων του ανθρώπου δεν υπάρχει απόλυτο «καλό» και απόλυτο «κακό», ούτε τέλειος νους να το κρίνει. Ποτέ, ιστορικά, δεν υπήρξε τέλεια πολιτεία και πολιτική για το κοινωνικό συμφέρον ούτε απόλυτη εξουσία για την εξουσία της πλήρους καταστροφής. Πάντοτε υπήρχαν περίοδοι που απλά επικρατούσε στην πολιτική πραγματικότητα η εξουσία για την εξουσία ή η εξουσία για το καλό της κοινωνίας. Στην πρώτη περίπτωση είχαμε τις «κρίσεις», στη δεύτερη είχαμε την κοινωνική ζωή και συμβίωση που αποδεχόταν συνειδητά η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων ότι ήταν ικανοποιητική.
Όπως επισημάναμε πιο πάνω, μέχρι τον Μεσαίωνα η πλειονότητα των πολιτών έβαζε πρώτα το συμφέρον της κοινωνίας και της πατρίδας του και μετά το προσωπικό συμφέρον. Έτσι, επικρατούσε ως «πολιτικό ήθος» το ενδιαφέρον για την κοινωνία και την καλύτερη κοινωνική ζωή. Αυτοί που ενδιαφέρονταν μόνο για τον εαυτό τους και για την ιδιωτική τους ζωή είχαν, όπως είπαμε, την κοινωνική περιφρόνηση ως «ιδιώτες». Από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα έχει επικρατήσει η αντίληψη: πρώτα το συμφέρον του ατόμου και μετά της κοινωνίας. Έτσι, θεωρούνται ότι έχουν «πολιτικό ήθος» όσοι κοιτάζουν πρώτα να κάμουν καλύτερη την ιδιωτική τους ζωή. Φτάσαμε μάλιστα να μην εκτιμάται ο άνθρωπος που ασχολείται με το κοινωνικό συμφέρον και με το πολιτικό συμφέρον της πατρίδας του. Λέμε, μάλιστα: «αυτός είναι ηθικό στοιχείο, γιατί κοιτάζει το σπίτι του ή τη δουλειά του». Αυτή τη νοοτροπία, που επικράτησε από το Μεσαίωνα και ιδίως την εποχή της απελευθέρωσης των δουλοπαροίκων και των εξαρτημένων γενικά από τα δεσμά τους, εξέφρασε η διδασκαλία του Μακιαβέλι, ο οποίος υποστήριξε ότι ο πολιτικός θα πρέπει να αγωνίζεται για την απόκτηση και τη διατήρηση της εξουσίας του με κάθε πρόσφορο μέσο. Αν το μέσο αυτό, για να αποκτήσει ή να διατηρήσει την εξουσία στο σύστημα διακυβέρνησης, τύχαινε να είναι πραγματικά καλό για την κοινωνία είχε καλώς. Αν έπρεπε να το πιστέψει και να το αποδεχθεί η κοινωνία, ας ήταν και κακό, θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί η δημαγωγία (η σημερινή «προπαγάνδα»). Αν δεν «έπιανε» ούτε αυτή, θα έπρεπε να επιβληθεί με εξαναγκασμό μέχρι και στυγνή βία. Από τον Μεσαίωνα μέχρι την πρόσφατη κρίση, η πολιτική Μακιαβέλι κυριάρχησε παντού στη Δύση –ασφαλώς και στην αστική δημοκρατία μας. Με τη διαφορά ότι στην αστική δημοκρατία δεν εφαρμοζόταν η στυγνή βία, αλλά εχρησιμοποιείτο κάθε μέσο παραπλάνησης, εξάρτησης και υπακοής, για να επιτευχθεί η «ειρήνη» και η «δημοκρατία» της υποταγής. Μέσα σ’ αυτή τη «δημοκρατία της ειρήνης» αναπτύχθηκε η καταναλωτική κοινωνία που έχτισε σιγά-σιγά και «ανεπαισθήτως» το «μαντρί».
Μέχρι εδώ τα γνωρίζομε όλοι και δε χρειάζονται βαθύτερη ανάλυση για το παρόν μήνυμά μας. Έτσι μπορούμε να δούμε το σήμερα. Να δούμε, δηλαδή, πώς ασκείται η πολιτική της εξουσίας για την εξουσία με λίγα κραυγαλέα παραδείγματα που τα ζούμε όλοι μας, αλλά πολλοί δεν τα καταλαβαίνομε και περισσότεροι δε θέλομε να τα καταλάβομε. Προτού μπούμε στα παραδείγματα θυμίζομε ότι η κρίση που ζούμε σήμερα ξέσπασε το 2008 και έπληξε πρώτα τις Ηνωμένες Πολιτείες και από εκεί ξαπλώθηκε στην Ευρώπη και έπληξε όλες σχεδόν τις χώρες στον κόσμο που ανήκαν στο δυτικό νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα. Πρώτο πειραματόζωο στην Ευρώπη για εφαρμογή του νέου τρόπου δανεισμού των αδύνατων χωρών, που τις υποδούλωνε ολοκληρωτικά, ήταν η οικονομικά ασθενέστερη χώρα της, η Ελλάδα, μαζί με δυο-τρεις άλλες οικονομικά ευάλωτες χώρες. Ο δανεισμός των Μνημονίων έγινε τον Μάη του 2010.
Κύριο μέσο επιβολής του απάνθρωπου δανεισμού ήταν η «πολιτική του τρόμου» (ή «του δόγματος του σοκ»). Το μέσο του τρόμου αποτελούσε πάντοτε το βασικό μέσο επιβολής και άσκησης της εξουσίας, που δημιουργούσε το ανθρώπινο κοπάδι (ποίμνιο) και την υποταγή στην τυραννία. Σήμερα το μέσο του τρόμου είναι επιστημονικά πλήρως εξερευνημένο, έγινε απάνθρωπη «πολιτική της εξουσίας» και εφαρμόζεται με ασφαλή επιστημονική γνώση και με αποτελεσματικά επιστημονικά μέσα για τη μεταβολή της ανθρώπινης κοινωνίας σε άβουλο κοπάδι, εύκολο να το κατευθύνει ο όποιος δυνατός φορέας της εξουσίας.
Β. Η «πολιτική του τρόμου» της σημερινής κρίσης . . .
του Όθωνα Κουμαρέλλα*
